Uit diverse onderzoeken is gebleken dat als je gaat sporten, je meer gaat eten dan je verbrandt. Als je wilt afvallen heb je dus niks aan al die moeite. Dit compensatiegedrag blijkt ook bij duurzame keuzes te spelen. Kies voor een hybride auto en je gaat er meer mee rijden. Vervang gewone lampen voor ledlampen en je laat het licht vaker branden. Eet een jaar geen vlees, maar je boekt wel een vliegreis naar Azië. Heeft duurzaam leven eigenlijk wel zin?
Ik las een tijd terug dit artikel in de Volkskrant over onderzoek naar compensatiegedrag bij duurzaamheid en dat trof me. Zo deed de Technische Universiteit van Zürich onderzoek naar het gedrag van bewoners in een Amerikaans appartementenblok waar posters hingen om minder water te gebruiken. Dat werkte heel goed zolang de posters er hingen. Echter, het stroomverbruik in het blok steeg significant tijdens de campagne. Grote kans dat de bewoners minder lette op hun energieverbruik, omdat ze al zo bewust bezig waren met het water.
In een ander onderzoek van waaronder Yale en MIT werd gekeken naar Amerikaanse huishoudens die een zuinige eerste auto hadden. Als ze vervolgens een nieuwe tweede auto gingen kopen, bleek die vaak een stuk minder zuinig dan een voorgaande tweede auto. Ook werd die onzuinige tweede auto vaker gebruikt dan de zuinige eerste. Zo’n 60 procent van de mogelijke brandstofbesparing werd daarmee teniet gedaan.
Morele vrijbrief
Het zit duidelijk in de aard van de mens om goed gedrag te belonen met iets lekkers of makkelijks. Daar is zelfs een wetenschappelijke term voor: moral self licensing. De morele vrijbrief. Dit is niet volledig bewezen, omdat gedrag lastig te reproduceren is in nieuw onderzoek. Bovendien zijn mensen zich er vaak niet volledig bewust van en weten ze zelf niet welke dingen ze compenseren.
Ik doe het vast ook regelmatig onbewust, maar soms zelfs bewust. Zo heb ik geen auto, eet ik weinig vlees en scheid ik mijn afval zo goed mogelijk. Daarom vind ik het (een soort van) oké om het af en toe vliegtuig te pakken. Wat natuurlijk al die moeite teniet doet, dat weet ik wel. Ik compenseer dan weer de CO2-uitstoot van die vluchten via Trees for All, om het weer (een soort van) goed te maken. Maar dat is eigenlijk gewoon compensatie van de compensatie.
Luxeprobleem?
Het is een duivels dilemma, want het reizen wil ik niet opgeven. Dat vind ik enorm waardevol, zoals je in dit artikel kunt lezen. Het geeft mij een breder perspectief op de natuur, mensen en culturen. Ik ben mij een stuk bewuster geworden van mezelf en de wereld waarin ik leef. Dat is juist weer heel erg waardevol voor een duurzamer leven. Het is haast onmogelijk om aan dit dilemma te ontkomen.
Ook al reis je niet vaak met het vliegtuig, dan zijn er nog talloze andere voorbeelden te noemen die niet zo duurzaam, maar wel nuttig of zelfs essentieel zijn. Mijn kwestie over vliegreizen is natuurlijk een enorm luxeprobleem. Niet iedereen kan zich bepaalde duurzame keuzes permitteren. Een elektrische auto is duur, minder vlees eten vraagt om een grote mentale omslag, niet iedereen heeft de tijd en energie om te zoeken naar leuke tweedehands kleding, plastic rietjes zijn voor sommige mensen essentieel om te kunnen drinken. Laten we daar niet te dogmatisch in zijn.
Voorbij het individu
Het gaat zelfs nog verder. Voor een artikel wat ik schreef voor het Slow Food Youth Network sprak ik onderzoeker Shivant Jhagroe. Volgens hem zijn er veel onbedoelde, negatieve effecten van de huidige vorm van duurzaamheid. Deze huidige vorm is vooral gericht op het individu en op basis van het kapitalisme. Nieuwe spullen kopen, maar dan wel groen.
Wie deze duurzaamheid kan betalen, ervaart bovendien de meeste voordelen. Denk aan toegang tot gezond voedsel, laadpalen voor je elektrische auto, meer groen in de wijk en schonere lucht. Hij noemt dit wel de eco-elite.
Hoe moet het dan wel? Duurzaamheid zou een publieke zaak moeten zijn. De overheid en het bedrijfsleven moeten structureel veranderen en het moet veel inclusiever worden. Dat gaat ontzettend langzaam en met de klimaatontkenners gaat het al helemaal moeizaam. Daarom denk ik dat het desondanks goed is om duurzamere keuzes te maken als je die ruimte op financieel, fysiek en mentaal vlak hebt. De morele vrijbrief kun je niet altijd gebruiken.
Het hoeft niet perfect, maar voor het klimaat moeten we op sommige vlakken ons gemak opofferen. Volgens Jhagroe mag dat soms best wel wat radicaler dan nu vaak het geval is. Kies voor de trein in plaats van de elektrische auto. Koop helemaal geen kleding meer in plaats van duurzame merken. Zet als ondernemer niet nog een duurzaam product op de markt, maar kijk hoe je de huidige markt toegankelijker maakt voor minder bedeelden.
Praktische tips om duurzamer te leven
Oké, je wilt een steentje bijdragen ondanks alle bovenstaande dilemma’s. Hoe doe je dat? Kijk vooral wat voor jou haalbaar is. Duurzaamheid is breder dan het klimaat alleen, het gaat ook om natuurbehoud, dierwelzijn en eerlijke handel.
Kleine veranderingen die je volhoudt zijn wat mij betreft veel beter dan drastische beslissingen die te zwaar zijn. Liever jarenlang één dag in de week geen vlees eten dan eenmalig een week veganistisch eten. Ik heb mijn tips opgedeeld in drie onderdelen: voeding, huishouden en leven. Op die gebieden is denk ik veel winst te behalen.
Voeding
1. Eet minder vlees
Ik ben geen wetenschapper of milieudeskundige, maar ik weet wel dat minder vlees eten twee grote voordelen heeft: het is beter voor het milieu en het bespaart veel dierenleed. Als ik Wakker Dier moet geloven, eten we in Nederland elke dag 40.000 dieren.
De veehouderij stoot bovendien jaarlijks 14,5% van de broeikasgassen wereldwijd uit, dat is evenveel als de transportsector. Daarnaast moet er voor het verbouwen van veevoer veel bos worden gekapt, wordt er enorm veel water verbruikt voor de productie van vlees en produceert het vee zelf grote hoeveelheden mest en fijnstof.
Als je een of meerdere dagen in de week geen vlees eet, bespaar je al veel. Begin bijvoorbeeld met één dag in de week zonder vlees. Daar is een mooi initiatief voor in het leven geroepen: Meatless Monday. Als je op de hashtag #meatlessmonday op Instagram zoekt, vind je eindeloos veel recepten.
2. Seizoensgroenten en lokale producten
Het transport van groente en fruit is behoorlijk belastend voor het milieu. Milieu Centraal heeft een handige kalender om te kijken wanneer welke groenten en fruit het meest duurzaam zijn. Daarnaast haal ik zelf altijd eieren bij een boerderij hier in de buurt.
3. Doe de deksel op de pan als je groenten, rijst of pasta kookt
Simpel, maar effectief! Dit zorgt voor twee tot drie keer minder energieverbruik en je bent sneller klaar.
4. Verspil zo min mogelijk voedsel
In Nederland wordt ongeveer 590 miljoen kilo goed voedsel per jaar weggegooid, ongeveer 34 kilo per persoon. Dat kost geld, maar is sowieso ontzettend zonde. Probeer daarom niet te grote verpakkingen te kopen en kook niet teveel pasta of rijst. Zelf vries ik altijd overgebleven restjes in, dan heb ik later nog een keer avondeten. Of maak er andere lekkere dingen mee! Denk aan rijstepap van overgebleven gekookte rijst, een goedgevulde soep van restjes groenten en wentelteefjes van oud brood.
5. Producten met een keurmerk
Een keurmerk is een handig hulpmiddel om producten te kiezen die duurzamer en eerlijker zijn geproduceerd. Er zijn inmiddels bijna 100 keurmerken, soms ook van producenten zelf. Het Voedingscentrum ontzettend veel verschillende keurmerken, inmiddels bijna 100. Bij het Voedingscentrum vind je de top 10 keurmerken die het hoogst scoren op controle, transparantie en milieu, dierenwelzijn of mens en werk.
Huishouden
6. Let op de verwarming
Een simpele, maar doeltreffende tip is om de verwarming een graadje lager te zetten. Dit is niet alleen energiezuiniger, het is ook goedkoper! Houd de deuren dicht en verwarm alleen de ruimtes die je veel gebruikt. Zet ’s nachts en als je er niet bent de verwarming op 15 graden.
7. Doe de was op 20 graden
De was wordt echt net zo schoon als op hogere temperaturen. Let wel op dat je een wasmiddel gebruikt dat hiervoor geschikt is. Zelf was ik beddengoed, handdoeken, ondergoed en vaatdoeken wel op 60 graden, zodat alle huisstofmijt en bacteriën dood zijn.
8. Gebruik geen droger
Laat je was ouderwets aan de lucht drogen. Ik heb nog nooit een droger gehad en mis ‘m helemaal niet.
9. Ecologische schoonmaakmiddelen
Deze zijn biologisch afbreekbaar en belasten het milieu een stuk minder. Denk aan de merken Ecover, Method, Seepje, Klok en het eco-huismerk van Albert Heijn. Het is duurder, daarom let ik altijd op aanbiedingen van deze merken.
10. Herbruikbare keukenhulpjes
In plaats van wegwerpmaterialen, zoals boterhamzakjes en aluminiumfolie gebruik ik graag herbruikbare keukenhulpjes. Denk aan Food Huggers om aangesneden groenten af te dekken, glazen of metalen rietjes en een metalen drinkfles voor onderweg.
11. Afval scheiden
Het is wat meer werk, maar heeft echt zin. Ik woon in het centrum van Amersfoort en daar zijn er ondergrondse containers voor plastic (PMD), glas, papier en restafval. Dat breng ik nu dus allemaal apart weg. Weet je niet zeker waar een verpakking bij hoort? De afvalscheidingswijzer is daar een handig hulpje voor.
12. Vervang je lampen
Als je nog oude gloeilampen of halogeenlampen gebruikt, loont het om ze allemaal te vervangen voor ledlampen, ook als ze nog werken. Ledlampen verbruiken namelijk 85% minder stroom dan gloeilampen 75% minder dan halogeen. Ledlampen gaan ontzettend lang mee en ze zijn gelukkig niet meer zo fel en ongezellig.
13. Consumeer minder
Koop alleen dingen die je echt nodig hebt en kies liever iets van goede kwaliteit zodat het lang mee gaat. Of dat nou gaat om een rugtas, kleding of computer. Andere tips: neem zelf een boodschappentas mee, maak gebruik van het deelplatform Peerby om iets van de buren te lenen, kies vaker voor tweedehands en plak een nee/nee sticker op je brievenbus.
14. Douche niet te lang
Gebruik daarvoor eventueel een zandlopertje of timer op je telefoon. Nog beter is een waterbesparende douchekop, daar merk je vrijwel niks van.
15. Stap over op groene stroom
Weet je niet zeker wat goed is? Gebruik daarvoor de Groene Stroom Checker. Of nog beter: installeer zonnepanelen of een zonneboiler op je dak.
Leven
16. Neem vaker de trein
Alle treinen in Nederland rijden op groene stroom en de NS heeft als doel om in 2020 volledig klimaatneutraal te opereren. Wil je toch liever met de auto? Kies dan voor een zo zuinig mogelijke auto of leen een auto bij jou in de buurt via Greenwheels of SnappCar.
17. Stap over op een duurzame bank
Via de Eerlijke Geldwijzer kun je zien waar banken in investeren en dat is niet altijd een pretje. Goede groene banken in Nederland zijn ASN en Triodos.
18. Vlieg minder
Het is en blijft een milieuvervuiler. Probeer minder vaak het vliegtuig te nemen en compenseer je reizen via een organisatie als Trees for All.
19. Kies voor duurzame en ethisch geproduceerde kleding
Na de olie-industrie is de kledingindustrie de meest vervuilende industrie ter wereld. Het is bovendien een industrie met slechte werkomstandigheden en onveilige situaties. Het beste is natuurlijk om zo min mogelijk nieuwe dingen te kopen. Wil je wel wat nieuws, kies dan voor zogeheten fair fashion. Dat is duurder, dus dat is gelijk een reden om minder te consumeren (zie punt 13). Zelf ben ik fan van de merken Armed Angels, People Tree, Miss Green en Mud Jeans. Een fijne webshop met veel duurzame merken is Sophie Stone.
20. Een menstruatiecup
Ik heb sinds vijf jaar een menstruatiecup en ik vind het ontzettend fijn in gebruik. Je bespaart veel geld en afval. Alleen op de zwaarste dag van mijn menstruatie gebruik ik er voor de zekerheid inlegkruisjes bij. Verder is de cup voor mij voldoende.
21. Kijk bij jou in de buurt
Wil je een stap verder gaan? Kijk dan eens of er bij jou in de buurt initiatieven zijn waar je aan kunt bijdragen. Denk aan meehelpen bij een voedselbos, het vergroenen van de leefomgeving (bijvoorbeeld Stichting Steenbreek) en het opruimen van zwerfafval.
Wat is jouw visie op duurzaamheid? Of heb jij nog aanvullende tips? Deel het in de comments!
Hey Susan,
Ik herken het gevoel. Ik zou namelijk super graag een wereldreis maken maar voel me schuldig over de impact die vliegen op de natuur heeft. Laatst zag ik een leuk artikel over alternatieve (vakantie) bestemming die net zo mooi zijn maar dichterbij zie https://www.natuurenmilieu.nl/blog/betere-bucketlist-bestemmingen/
Ik had nog geen tijd gehad om de link te bekijken, maar wat een toffe tips! 😀
[…] Hoe duurzaamheid wel zin heeft: tips en dilemma’s […]