Voorjaar 2011. Een paar maanden eerder kreeg ik de diagnose Prikkelbare Darm Syndroom. Ik voelde me inmiddels redelijk wanhopig, want de buikpijn was erg vervelend. Ik volgde braaf de adviezen van de huisarts, maar die hielpen naar mijn idee niet voldoende. Daar bracht één boek radicaal verandering in: The Paleo Solution van Robb Wolf.
Panacee voor de moderne mens?
Eten als de oermens, het klinkt zo ontzettend logisch. Volgens Robb Wolf zitten we genetisch precies hetzelfde in elkaar als 10.000 jaar geleden, toen we nog leefden als jager-verzamelaars. We zijn niet aangepast op het moderne leven, waardoor veel ziekten en klachten zijn ontstaan. Om optimaal gezond te zijn is het daarom nodig om te eten en leven als onze veel fittere voorouders.
Hoe? Goede vraag.
Het eetpatroon dat Robb, en eigenlijk alle paleo-aanhangers, adviseert bestaat uit groenten en fruit, vlees, vis, eieren, noten en zaden. Geen zuivel, granen, peulvruchten en sterk bewerkte voeding. Dat at de oermens immers niet. Daarnaast is het belangrijk om veel te bewegen in de buitenlucht, op tijd naar bed te gaan en stress zoveel mogelijk te reduceren.
Als radeloze 21-jarige klonk dit als muziek in mijn oren. Het leek een oplossing voor al mijn problemen. Van de één op andere dag besloot ik daarom mijn geliefde brood en yoghurt niet meer te eten en het paleodieet te gaan proberen.
Van wondermiddel naar schuldgevoel
Mijn buikpijn verdween als sneeuw voor de zon, waardoor ik nog meer overtuigd raakte. Ik hoorde soms wel kritiek op het paleodieet, maar dat wuifde ik weg als onwetendheid of ouderwets.
Ondertussen begon ik met een fulltime baan, vulde ik dagelijks braaf een lunchbakje met groenten, noten, vlees of eieren en deed ik mijn uiterste best om niet te bezwijken voor alle verleidingen om me heen. Gebeurde dat toch, dan voelde ik me enorm schuldig en ongezond.
In de loop der tijd begon mijn aanvankelijke enthousiasme langzaam te krimpen. Was ik wel zo gezond bezig? Is het echt nodig om granen en zuivel te laten staan om me goed te voelen? Waarom zijn niet alle voedingswetenschappers enthousiast over het paleodieet?
Ik begon me opnieuw te verdiepen in voeding. Ik probeerde ook open te staan voor kritische geluiden en realiseerde me dat de waarheid rondom gezonde voeding genuanceerder lag dan ik dacht.
Het paleoprobleem
De grootste complicatie van het paleodieet is dat er geen eenduidigheid bestaat over wat de oermens precies at. Zo zegt bekend paleocriticus Alan Aragon in een interview met The Paleo Foundation:
“It’s logically faulty to just assume that pre-agricultural times were optimal in terms of nutritional circumstances, and general health circumstances, for that matter. Some of the most significant technological breakthroughs for improving human health and preventing/treating disease occurred within roughly the last century.”
Het klinkt logisch dat leven in het paleolithicum beter was voor onze gezondheid, maar de grootste vooruitgang in onze gezondheid werd afgelopen eeuw pas geboekt.
Het is ook onduidelijk wat dat leven precies inhoudt, omdat dat sterk afhankelijk van de omstandigheden was. Iedere groep jager-verzamelaars had een ander eetpatroon, denk bijvoorbeeld aan de Inuit in Groenland en de Maori in Nieuw-Zeeland.
Het voordeel van de mens is juist dat wij zo flexibel zijn, in veel omstandigheden kunnen overleven en controle hebben over vuur. Daarom is het veel aannemelijker dat alles dat eetbaar was werd gegeten, inclusief peulvruchten. Door archeologen zijn daar op diverse plekken resten van gevonden, wat dit idee bevestigd. Zelfs hedendaagse jager-verzamelaars als de Aboriginals eten diverse soorten peulvruchten.
Bovendien was het eetpatroon vaak koolhydraatrijk, terwijl paleo-aanhangers een relatief koolhydraatarm dieet promoten. De Kitava indianen eten bijvoorbeeld zonder problemen zo’n 70 energieprocent aan koolhydraten en hebben geen last van diabetes.
Dit wordt nergens door Robb Wolf of andere auteurs vermeld. Neem daar ook nog eens het feit bij dat glutensensitiviteit nog steeds niet bewezen is en dat lactose door veel Europeanen prima kan worden verteerd. Hierdoor ben ik sterk gaan twijfelen aan de validiteit van de argumenten van het hedendaagse paleodieet.
De proef op de som
Fast forward naar het voorjaar van 2017. Ik besloot om dertig dagen veganistisch te gaan eten. Ik probeerde al minder dierlijke producten te eten, vanwege ethische redenen. Ik was wel benieuwd hoe dit zou bevallen, want met alle granen en peulvruchten is het veganistisch eetpatroon zo ongeveer het tegenovergestelde van het paleodieet.
Aan het einde van de maand voelde ik me wonderbaarlijk goed. Ik had vrijwel geen last van buikpijn en mijn acne was sterk verminderd. Dit bevestigde mijn scepsis over het paleodieet, maar gaf me ook meer twijfels. Wat is dan wél gezond?
Dodelijke dogma’s
Het is voor mij inmiddels duidelijk dat die vraag geen eenduidig antwoord heeft. Het gaat niet om losse voedingsmiddelen, maar om het volledige eetpatroon en hoe iemand zich daarbij voelt.
Het grote probleem van het paleodieet, en vrijwel alle diëten, is dat er uit wordt gegaan van goede en slechte voedingsmiddelen. Zo wordt in dit artikel in De Volkskrant zelfs de vergelijking gemaakt met religie, “inclusief profeten, duivels en heilige boeken”. Mensen geloven zo sterk in een bepaalde voedingsovertuiging, dat het sektarisch begint te worden.
Bovendien is er de conformation bias, waar ik zelf ook last van had.
Mensen hebben de neiging om meer waarde te hechten aan informatie die hun eigen overtuigingen bevestigen. Bij kritiek wil je eerst meer bewijs zien. Zelfs als het bewijs ambigu is, zoals bij voeding, wordt dit vaak in het eigen voordeel gebruikt. Dat versterkt het geloof in dogma’s.
Deze bias ontstaat doordat we overtuigd zijn dat onze meningen en kennis gebaseerd is op objectieve kennis, terwijl dat in de meeste gevallen niet zo is.
Alle diëten werken
Ik schreef al eerder dat het perfecte dieet niet bestaat. Er zijn geen voedingsmiddelen die wonderen verrichten of juist duivels zijn. Het gaat om balans en variatie. Saai, maar toch het beste volgens de wetenschappers. Minder vlees en meer plantaardig is tegenwoordig een veelgehoord advies, wat niet alleen goed voor ons is, maar ook voor de rest van de planeet.
Maar hoe kan het dan dat veel mensen, waaronder ikzelf, zulke positieve ervaringen hebben met het paleodieet (of ander dieet)? Omdat eigenlijk alle diëten op korte termijn wel werken.
Een mooi voorbeeld is het koekjesdieet van Professor Haub. In tien weken verloor hij ruim 12 kilo door bijna alleen maar koek te eten. Er waren twee regels: niet meer dan 1.800 kcal per dag eten en dezelfde hoeveelheid blijven bewegen als hij daarvoor deed. Zijn cholesterol- en insulinewaardes waren verbeterd, net als zijn bloeddruk.
Nu zal Professor Haub niet zeggen dat dit het meest ideale dieet is, maar het laat wel zien dat de energiebalans uiteindelijk het belangrijkste is bij afvallen en het verbeteren van de bloedwaarden. Suiker, vet of gluten hoef je daarvoor dus niet te vermijden.
Vergeet bovendien niet het placebo-effect, wat vooral sterke invloed heeft bij vage klachten. Of dit bij mij de buikpijn deed oplossen weet ik niet, maar het zal zeker een rol hebben gespeeld.
Dit is wel een mooie video die laat zien waarom voedingswetenschap zo genuanceerd is:
Ok, dus?
Laat ik vooropstellen dat ik niet tegen de basisprincipes van het paleodieet ben. Minder bewerkte voeding kan wat mij betreft absoluut geen kwaad, maar het moet geen zwart-wit kwestie worden. Het is duidelijk dat de energiebalans leidend is om af te vallen en dat het beste dieet een eetpatroon is wat je daadwerkelijk kunt volhouden.
Voor mij is het paleodieet veel te strikt. Het is onnodig nodig om bepaalde voedingsmiddelen te vermijden waar je je goed bij voelt. Sterker nog: het blijkt uit onderzoek dat angst ziekmakend kan zijn. Alarmnisme rondom voeding is daarom zeer kwalijk, omdat het mensen waarschijnlijk meer beïnvloedt dan de voedingsmiddelen zelf.
Angst kan er wel voor zorgen dat mensen bewuster gaan eten, maar dat is geen goede motivatie. Een mooie uitspraak van kennisinstituut Chivo daarover:
“Angst motiveert ook tot een zekere hoogte, maar heeft het iets te maken met helpen? Bangmaken zelf heeft namelijk een ziekmakende prijs en eigenlijk is het niet motiveren, maar onderwerpen met angst.”
Wat is dan de oplossing?
Volgens Chivo zijn er drie vormen van diëten: rigide, flexibel en functioneel. Zowel een rigide als flexibel dieet veroorzaken problemen zoals een verstoorde relatie met voeding en een negatief zelfbeeld. Bij de eerste is dat vanwege de strikte beperking van voedingsmiddelen, bij de tweede vanwege calorierestrictie en grote focus op macronutriënten.
Een functioneel dieet waarbij de nadruk ligt op voeden zonder emotionele redenen, is daarom een beter uitgangspunt als je wilt afvallen of bewuster wilt omgaan met eten. Dat zal per persoon verschillend zijn, afhankelijk van de situatie en voorkeuren. Geen one-size-fits-all oplossing zoals het paleodieet dus.
Ik ben een illusie armer, maar een heleboel zelfkennis rijker.
Ben jij 21 jaar oud? Of is dit een verkapt reclame gebeuren?
Ik ben 28, maar wat heeft mijn leeftijd te maken met dit artikel? Het is absoluut geen verkapte reclame, ik zie niet eens waarvoor. Ik verkoop niks, toch? Dit puur mijn visie. Als je het er niet mee eens bent, prima, Ik hoor ik graag je toelichting. (En Lenneke: <3)
Ok. Ik vond het heel interessant te lezen en snap jouw reactie niet zo.
Interressant stukje en lijkt ook een beetje een verontschuldiging naar je eerdere mesaverde blog.
Een switch maken naar onbewerkt en gezond en gevarieerd voedsel is toe te juichen en voor iedereen een uitstekende basis. De hype van allerlei diëten, waarbij je “alleen maar” bepaalde voedselproducten mag eten is dat niet.
Oh, het is geen verontschuldiging hoor. Ik bedoel het als voortschrijdend inzicht, wat ik graag wil delen. Ik denk/hoop dat anderen daar ook van kunnen leren. En helemaal met je eens dat onbewerkt en gevarieerd een hele goede basis is! 🙂
Hai Susan, ik at al een paar jaar zoveel mogelijk in de Paleo denkwijze en kreeg na aanvankelijk zeer veel positieve effecten toch sinds vorig jaar forse buikklachten die ook als Prikkelbare darmsyndroom zijn geduid (omdat er geen andere reden te vinden was/is). Ik vind het erg zoeken waar de klachten door ontstaan en het roept bij mij op dat ik nog meer achterwege moet laten wat de keus niet echt verbeterd. Hoe staat het met jouw klachten en hoe heb jij uitgezuiverd welke voeding dan wel het beste aansluit op jouw lichaam/klachten?
Hoi Sacha, wat vervelend zeg! Ik heb bijna geen last meer van mijn PDS, terwijl ik tegenwoordig veel minder strikt eet (inclusief gluten, zuivel, peulvruchten). Ik heb in de afgelopen zeven jaar veel geëxperimenteerd met voeding en probeer minder stress te hebben over wat ‘goed’ en ‘slecht’ is. Maar het komt vooral door de goede begeleiding van een natuurarts, begin vorig jaar. Via haar heb ik een darmflora-onderzoek en voedselovergevoeligheidstest gedaan en vervolgens een specifieke kuur afgestemd op mijn behoeften (anti-schimmelkuur, bepaalde probiotica, zink). Daardoor zijn mijn darmen eigenlijk helemaal weer herstelt.
Ik zou je echt aanraden om je te laten testen en aan de hand daarvan specifieke stappen te zetten, in plaats van nog meer voeding weg te laten. Vaak zijn het bijvoorbeeld ook niet de gluten, maar de fructanen (FODMAPS) in bepaalde voeding. En dat zit ook veel in paleo voedsel. Of een schimmel of bacterie in de darmen, of het af en toe drinken van alcohol, of veel stress. Daar kun je zelf mee experimenteren, maar sneller en (in mijn geval) veel effectiever is toch de begeleiding van een arts! Als je wilt, kan ik je wel de gegevens van mijn natuurarts naar je mailen.
Hoi Susan,
Ik was je vorige site aan het bekijken en kwam nu langs deze. Ik vond het interessant om te lezen. Ik heb zelf een jaar of 5 volgens het paleodieet gegeten, vanwege meerdere fysieke klachten. Die losten vrij snel op toen ik paleo begon te eten. Vorig jaar ging ik (door stress onder andere) toch weer wat meer koolhydraten eten en ik merkte dat dat best goed ging.
Ik ga er vanuit dat het paleodieet je darmen een periode rust heeft gegeven. Ze kunnen herstellen en na enige tijd kun je weer tegen een normaler dieet. Het bewijst voor mij wel dat eten volgens het paleoprincipe makkelijker voor je darmen is. Dat het nu goed gaat, betekent niet dat het dat blijft doen. Ik blijf voorzichtig met koolhydraten en suikers.
Ik denk niet dat het allemaal onzin is, omdat een ander dieet ook werkt. Maar je hebt gelijk dat dogma’s de mens niet verder helpen. Ik pas het paleodieet ook aan, zoals het voor mij goed voelt. Maar ik ben erg blij dat het me geholpen heeft met klachten waar geen arts raad mee wist.
Groetjes, Mirjam
Hoi Mirjam, wat fijn dat het paleodieet jou zo geholpen heeft en dat je er je eigen weg in hebt gevonden. Het heeft bij mijn darmklachten ook zeker geholpen, iets wat ik erg nodig had na regelmatig antibioticagebruik. Maar ik weet dus niet zeker of dat echt komt door het paleodieet zelf, of dat het in meer algemene zin komt door minder bewerkte voeding, of misschien wel een sterk placebo-effect.
Ik twijfel zelf erg aan de validiteit van het moderne paleodieet, omdat er genoeg jager-verzamelaars wel peulvruchten, granen en grote hoeveelheden koolhydraten aten. Nu is het natuurlijk heel persoonlijk waar je je goed bij voelt, dat zou ik zeker blijven doen! Groetjes, Susan