Andrew Carnegie was aan het begin van de twintigste eeuw één van de rijkste mannen ter wereld. Hij was staalmagnaat en vond het tof om gebouwen te laten maken met zijn naam erop. Ik had weleens van de beste man gehoord, maar me verder nooit in hem verdiept. Totdat ik erachter kwam dat hij blijkbaar een geheim had. Een geheim dat mensen succesvol maakt, ongeacht opleiding of herkomst.
Gelukkig heeft Napoleon Hill dat in zijn boek Think & Grow Rich opgeschreven. Daar had ‘ie iets van 350 pagina’s voor nodig, maar bespaar jezelf de moeite om het boek te lezen. Ik zal het geheim der geheimen voor je ontrafelen:
Als je iets echt wilt, dan lukt het. Zolang je je doel nog niet hebt bereikt, moet je doorgaan. En blijf vooral positief, dat zorgt ervoor dat je positieve dingen aantrekt.
De wet van de aantrekkingskracht. De Amerikaanse droom in vol ornaat.
Gevoel van controle
Er zit een kern van waarheid in. Als je iets graag wilt, moet je er meestal je best voor doen. In Amerika zit deze overtuiging diep geworteld in de samenleving, maar ook hier in Nederland speelt het een belangrijke rol. Vroeger was dat misschien een staalbedrijf, tegenwoordig denk ik gelijk aan een digitale nomade op Bali met een strak lichaam. Nieuwe tijden, nieuwe statussymbolen.
Zolang je discipline hebt, hard werkt, gezond eet, regelmatig sport en positief denkt, kom je er. Bij tegenslag zorg je ervoor dat het weer goedkomt. Of beter nog: dat je er sterker uitkomt.
Het resultaat van je leven is volledig je eigen verantwoordelijkheid.
Filosofen en wetenschappers hebben zich uiteraard ook over dit vraagstuk gebogen. Hebben we volledige controle over ons leven? Toen Friedrich Nietzsche verkondigde dat God dood was, rees de vraag wie dan het leven bepaalt. Het existentialisme geeft daar antwoord op door te stellen dat de mens vrij is en daarom de volledige verantwoordelijkheid heeft voor zijn eigen daden en lot. Er is altijd ruimte om zelf keuzes te maken, ook bij tegenslagen.
Dit staat recht tegenover het essentialisme, waarbij juist wordt gesteld dat de mens karakteristieken heeft die het gedrag grotendeels bepalen. Je hebt geen volledig vrije wil.
Plato wordt vaak gezien als de eerste essentialist, met zijn allegorie van de grot. Alle dingen op aarde zijn slechts schaduwen van de perfecte concepten, maar ze zijn wel verbonden met elkaar. Wij zijn niet allemaal hetzelfde, we zijn zeker niet perfect, maar hebben wel een vastomlijnde, onveranderlijke basis. Hierdoor heb je dus geen totale controle over jezelf en je leven.
Ook in de wetenschap wordt de beperkte vrije wil steeds meer bevestigd. Yuval Noah Harari vergelijkt in zijn boek Homo Deus de mens met een algoritme. Emoties, ervaringen en gedrag worden gereduceerd tot elektrische activiteit in ons brein, wat volgens vaste patronen verloopt.
Er spelen natuurlijk nog veel meer omstandigheden een rol, zoals genen en omgeving, maar het wordt steeds duidelijker dat de mens minder vrij is dan we denken.
Oneindige mogelijkheden
Dit lijkt tegenstrijdig met de huidige tijd en de eindeloze mogelijkheden. De vrije wil lijkt juist groter dan ooit. Als je wilt, zeg je vandaag nog je baan op en ga je werken als virtual assistant aan de andere kant van de wereld. Of ga je een tweede studie doen, leer je programmeren of word je fashionblogger. Succes is een keuze. De goeroes, influencers en girlbosses roepen het allemaal.
Omdat er zoveel mogelijkheden zijn, ontstaat het idee dat je pas succesvol bent als je daar gebruik van maakt. Lukt dat niet, dan heb je gefaald. Hierdoor ontstaat volgens filosoof Alain de Botton ‘statusangst’: de angst om niet te voldoen aan de eisen van de maatschappij.
Maar heeft iedereen wel gelijke kansen en is het leven wel zo maakbaar? Dat vraag ik me af.
Omgeving, genen, pech: er zijn veel dingen in het leven waar we geen volledige invloed op hebben. Bovendien is het idee dat we altijd positief moeten zijn niet houdbaar. Of nog erger: roepen dat ‘ziekte niet bestaat’ (echt waar). Zeg dat maar tegen mensen met een ongeneeslijke ziekte. Zit dat tussen hun oren en moeten ze gewoon wat positiever denken?
Zelf heb ik bijvoorbeeld last van acne en daar heb ik alles tegen geprobeerd qua voeding, verzorging en ‘mindset’. Maar tot op zekere hoogte kan ik er niet veel aan doen, ik heb er aanleg voor. Jarenlang heb ik mezelf hier heel onzeker over gevoeld, want ik zag het volledig als mijn eigen schuld.
Nu is mijn voorbeeld nog niet eens zo heftig. Hadden mensen met kanker maar gezonder moeten leven, of moeten depressieve mensen maar wat dankbaarder zijn? Als je het maar wilt, dan kom je er wel? Soms gewoon niet en dat zou ook mogen.
Het idee van volledige maakbaarheid geeft mensen een ontzettend groot schuldgevoel, terwijl het leven helemaal geen gelijke kansen biedt.
Amor fati
Misschien heb je niet de volledige controle over het leven, je kunt wel beïnvloeden hoe je met situaties in je leven omgaat. De stoïcijnen hadden daar een mooie uitspraak voor: amor fati. Dit betekent ‘liefde voor het (nood)lot’.
Er zijn genoeg dingen in het leven waar je geen invloed op hebt, dat kun je maar beter accepteren. Dat is een stuk gezonder dan dat je boos op jezelf wordt als iets niet gaat zoals je wilt. Of dat je altijd positief moet blijven, waardoor je verdriet geen ruimte geeft.
Een beter uitgangspunt is wat mij betreft de zelfbeschikkingstheorie. Hierbij wordt uitgegaan van drie psychologische basisbehoeften die ieder mens heeft:
- Competentie: ergens goed in zijn of worden
- Verbondenheid: interactie, contact en zorgen voor anderen
- Autonomie: zelfstandigheid, dingen op je eigen manier doen
Als je binnen een situatie deze drie dingen behoudt, vergroot je je motivatie en voel je je succesvol. Wil je een marathon rennen, dan moet je veel trainen (competentie), zoek je steun bij een geliefde of sluit je je aan bij een loopgroepje (verbondenheid) en doe je het uiteindelijk zelf (autonomie).
Succes, in welke vorm dan ook, is dan geen vaag begrip meer als ‘een keuze’ of ‘een positieve mindset’, maar een concreet proces waar je zelf mee aan de slag kunt. Het geeft bovendien ruimte voor verscheidenheid in doelen en definities van succes. In zekere zin heb je hiermee ook controle over het leven, maar wel op een realistische manier.
Volledige controle ga je toch nooit krijgen, al lijkt dat op Instagram misschien wel zo.
Luister ook naar mijn podcast met Chi Chiu, eigenaar van Chivo, kennisinstituut voor vitaliteit en leefstijl. Met hem praat ik over autonomie, het leiden van een zinvol leven en maakbaarheid.
Hoe kijk jij naar maakbaarheid en succes?
Verfrissend en lekker nuchter, Susan! Ben het met je eens!!
Haha mooi geschreven. Je hebt je weer even verdiept in de filosofie 😉 was voor mij ook weer fijn om over te lezen. En ik deel je mening hierover. Ik denk dat tegenslagen/strubbelingen een belangrijk onderdeel van het leven zijn ook al zou je er nooit zelf om vragen :p. Beetje als zonder werk geen vakantie. En wetenschapper Erik Scherder die moedigt zelfs strubbelingen aan omdat dit ten goede komt voor ons brein, we lijken het nodig te hebben haha.
Interessant dat het zelfs goed voor je brein is! Ik heb ook weleens gelezen dat we inderdaad problemen/uitdagingen nodig hebben, dat maakt het leven interessant. Maar het liefst dan wel problemen waar je controle over hebt natuurlijk, al is dat helaas niet altijd het geval.