Door mijn jeugd met Disney-sprookjes en films als The Notebook ben ik opgegroeid met het idee dat liefde hopeloos romantisch moet zijn. Maar in mijn relatie kwam ik erachter dat romantiek lang niet alles is. Zijn die idealen over de liefde wel zo goed voor ons? Zijn er andere visies op liefde, zodat we een realistischer, fijner liefdesleven kunnen creëren?
Volgens filosoof Alain de Botton leven we in ‘een romantisch tijdperk’. Onze opvattingen over liefde zijn gebaseerd op het romantische ideaal. Het idee dat wij allemaal een zielsverwant zouden moeten vinden, trouwen voor de liefde en dat liefde niet gaat om praktische zaken, stamt af van de Romantiek aan het einde van de 18e eeuw. Het was destijds een tegenreactie op de Verlichting, wat sterk draaide om wetenschap, het individu en de ratio.
De Botton legt hierbij meteen het eerste probleem van deze opvatting bloot: het romantische idee is dat liefde een bovennatuurlijke kracht is en dat je je instinct volgt. Maar, zegt hij, je instinct heeft het vaak fout. Uiteindelijk baseer je de keuze voor een partner op de liefde die je uit je jeugd kent. Herkenbaarheid in plaats van instinct of een hogere kracht. Niet heel romantisch dus.
We zijn allemaal een beetje raar
Een tweede probleem van de Romantiek is dat wij denken dat we heel aardig en normaal zijn, maar iedereen heeft wel gekke gewoontes. Volgens de romantische opvatting moet liefde perfect zijn. Er is geen ruimte voor irritante gewoontes of rare trekjes. Dat is natuurlijk onmogelijk. Er zijn altijd wel dingen waaraan je je ergert bij een persoon, dat is heel normaal. Andersom geldt hetzelfde: door de romantische idealen kun je het idee hebben dat je perfect moet zijn voor de ander. Een buikje, cellulitis of ongeschoren benen kunnen je behoorlijk onzeker maken.
Je kunt dan vinden dat de de ander van je moet houden ‘zoals je bent’, maar ook dat is een romantische opvatting. Dit impliceert namelijk dat je volledig lovable bent. Dat is helemaal niet zo, iedereen heeft z’n mindere kanten. Je kunt de minder aantrekkelijke kanten van iemand wel leren accepteren, maar je hoeft ze niet fantastisch te gaan vinden. Dat maakt de liefde gelijk een stuk minder benauwend.
Een lichtere liefde
De oplossing is volgens Alain de Botton om meer humor en lucht in te bouwen in onze relaties. De Romantiek neemt liefde erg serieus, maar humor brengt het ideaal en de realiteit dichterbij elkaar. In de Griekse oudheid, ver voor de Romantiek, werd liefde gezien als admiratie. Voor zwakheden hadden mensen sympathie. Dit is een hele andere kijk op liefde waarbij je helemaal niet perfect hoeft te zijn. Ideeën over liefde zijn dus helemaal niet vaststaand of universeel.
Inmiddels ben ik twaalf jaar samen met mijn vriend Peter. In het begin was ik ook doordrenkt van het Romantische ideaal. Ik was tot over mijn oren verliefd en had hele hoge verwachtingen. We leerden elkaar kennen in Groningen, waar we in studentenkamers bij elkaar om de hoek woonden. Na anderhalf jaar studeerde Peter af en verhuisde naar Utrecht voor zijn werk. Dit zorgde voor spanning, omdat ik veel eiste van onze relatie. We zagen elkaar alleen nog maar in het weekend en dan wilde hij ook weleens met vrienden afspreken. Het duurde een tijd voordat ik hem wat meer kon vrijlaten. Uiteindelijk heeft die stap juist enorm geholpen in onze relatie. Nu gaan we los van elkaar op vakantie en hoeven we niet te trouwen, maar is onze relatie diepgaander en sterker dan ooit.
Liefde is niet alleen een emotie, maar ook een vaardigheid. Het is oefenen en fouten maken. Hiervoor moet je vooral leren hoe je liefde kunt geven zonder voorwaarden. Ik verwachtte er teveel voor terug. Het belangrijkste besef is dat de ander – net als jijzelf – een eigen identiteit en eigenaardigheden heeft. Laat ruimte en imperfectie toe, dan zal het uiteindelijk beter worden. Staar je niet blind op het romantische ideaal, ga op zoek naar je eigen vorm.
Bevestiging zoeken
Volgens Jan Geurtz, auteur van het boek Verslaafd aan liefde, bedekt een relatie vaak je diepste zelfafwijzing. Iedereen voelt zich (bewust of onbewust) onzeker en kwetsbaar. Je zoekt daarom bevestiging bij de ander die jou de liefde geeft die je jezelf niet kunt geven. De traditionele, romantische relatie is daarom behoeftig, afhankelijk en voorwaardelijk.
Veel beter is om zelf op zoek te gaan wat die zelfafwijzing inhoudt en hoe je dit bij jezelf kunt wegnemen. Dit is niet makkelijk, daarom doen weinig mensen het en zoeken ze de opvulling liever bij een ander. Maar als je jezelf leert accepteren, dan is een relatie niet meer behoeftig. Het wordt onvoorwaardelijk en hoeft niet perfect te zijn. Voorbij de romantische idealen, voorbij de behoeftigheid en afhankelijkheid.
Monogamie als hoogst haalbare
Een van de grote vragen in de liefde is of je kiest voor een monogame relatie. Zijn we daar wel voor gemaakt? Daar is geen eenduidig antwoord op, het is een persoonlijke keuze en behoefte. Het is best een opgave, volledig voor één persoon kiezen. Als je dat graag wil, ga ervoor. Ik doe het ook. Maar andere vormen van relaties zijn net zo liefdevol en uitdagend, monogamie is wat mij betreft niet het hoogst haalbare. Het is fantastisch dat er tegenwoordig steeds meer openheid is over andere vormen, zoals open en polyamoreuze relaties.
Dit staat natuurlijk haaks op het romantische ideaal, waarbij het idee van een zielsverwant centraal staat. Ook dit is weer dat benauwde. Zolang er ruimte is om behoeftes en angsten met elkaar te bespreken, is er een goede basis. Dat kan ongemakkelijk en kwetsbaar voelen. Maar toch doe ik dat veel liever dan het ideaal van monogamie proberen na te streven, terwijl je ondertussen ongelukkig bent of zelfs vreemdgaat.
De oplossing?
Liefde is iets moois en bijzonders. Het positieve van de Romantiek is dat je bijzondere momenten koestert en je gevoel laat spreken. Dat is heel veel waard, absoluut. Maar daarnaast is het wat mij betreft veel realistischer om nuchter in je relatie te staan en de liefde niet té serieus te nemen. Romantische gebaren zijn een leuke kers op de taart, maar niet het uitgangspunt. Het is hartstikke lief om af en toe een liefdesbrief of bos bloemen te krijgen, maar verstikkend om dit als basis te zien.
Elkaar ruimte geven, goed naar elkaar luisteren, imperfecties accepteren en onvoorwaardelijk liefde kunnen geven is een beter streven. Hoe lastig dat soms ook is, het is voor mij elke dag weer de moeite waard.