Spiritualiteit. Op Instagram vliegen de yogaposes, kristallen, retraites en hashtags als #spiritjunkie me om de oren. Enerzijds vind ik het heel interessant, aan de andere kant krijg ik er kriebels van. Waar zijn we allemaal naar op zoek? Hoe vind ik daar mijn weg in als nuchter, sceptisch aangelegd persoon? Ik durf te zeggen dat ik wel een beginnetje heb gevonden, wat ik spiritualiteit zonder zweverigheid noem.
Wat is spiritualiteit?
Een hele duidelijke omschrijving van spiritualiteit bestaat niet. Het kan draaien om religie, maar je kan het ook associeren met heksen, horoscopen en magie. En alles daartussenin natuurlijk. In alle vormen gaat het in ieder geval om zaken die te maken hebben met de geest (spiritus in het Latijn). Dat kan een bovennatuurlijke kracht zijn, maar ook ons eigen bewustzijn.
Volgens schrijver Jan Geurtz is er echter wel een groot verschil tussen authentieke spiritualiteit en quasi-spiritualiteit. Hij omschrijft dit in het boek Verslaafd aan liefde als:
“Deze quasi-spiritualiteit speelt zich soms af op het traditionele religieuze vlak en heel vaak in allerlei eigentijdse new-age-vormen, van gevoelsmanipulatie die een sfeer van verbondenheid opwekken (…) tot extatische ervaringen met seks en stimulerende middelen. Allemaal niks mis mee, en soms zelfs heel leuk, maar zolang deze ervaringen doel op zichzelf zijn, en dus niet verbonden zijn met de transrationele aspecten van het bewustzijn, niet gericht op realisatie van de volmaakte staat van zijn, is het dus geen spiritualiteit in de diepste betekenis.”
Ben je er nog bij? Een korte toelichting van hoe ik dit interpreteer.
Prerationeel, rationeel en transrationeel
De westerse wereld verkeert in het rationele stadium. Wetenschap is het hoogste goed, spiritualiteit wordt veelal gezien als iets zweverigs en irrationeels. Dat komt doordat spiritualiteit wordt gezien als iets van het prerationele stadium: de tijd van mythische figuren, stammen, sjamanen en heksen.
Er is echter een derde stadium volgens Geurtz, wat vanuit het westerse standpunt over het hoofd wordt gezien: de transrationele fase. Dit is moeilijk te bevatten, ook voor mij. Het is de fase die na de rationele fase komt, ook wel ’transcendentaal’ of het ‘hoogste stadium’ genoemd. Vanuit dit stadium is er een andere kijk op de wereld, zoals de verbondenheid van alles wat bestaat (non-dualisme) en de realisatie van de individuele volmaakte natuur (de ‘natuur van de geest’).
Echte spiritualiteit is volgens Jan Geurtz een transrationele aangelegenheid. Er kunnen wel prerationele aspecten worden gebruikt, zoals sjamanistische offerrituelen, maar alleen als dit hulpmiddelen zijn om hogere verlichting te vinden. Hij is overigens van mening dat we nooit volledig egoloos of verlicht kunnen worden, maar wel de weg er naartoe kunnen bewandelen.
Spiritualiteit en wetenschap
Het lijkt alsof spiritualiteit recht tegenover de wetenschap staat, maar volgens neurowetenschapper, bestseller auteur én uitgesproken atheïst Sam Harris is dit niet zo. In zijn boek Waking Up, wat volledig gaat over spiritualiteit zonder religie, schrijft hij dat het gaat om leren kennen van de diepere principes van onze geest.
In alle religies en cults zitten overeenkomsten, zoals zelfoverstijgende liefde, extase, gelukzaligheid en het innerlijke licht. Dit zijns universele principes die alle religies overstijgen, ze worden niet veroorzaakt door een bepaalde god of kracht. Volgens Harris is dit overeenkomstige concept het gevoel dat het ‘ik’ een illusie is. Met behulp van spirituele beoefening, of dat nou bidden, mediteren of yoga is, kun je de dieperliggende waarheden van de geest onderzoeken.
Het ego, wat ons allemaal in onze greep houdt, kun je gaan herkennen en minder serieus nemen. Je identificeert je niet meer met je gedachten en emoties. Het overstijgt daarmee ook onze eindeloze zoektocht naar geluk. Dit is wat filosoof Thomas Metzinger in zijn boek De egotunnel ook wel de ‘hedonistische tredmolen’ noemt.
In veel religies komt het loslaten van de aardse genoegens terug, maar ook in de wetenschap worden de hersenen en het bewustzijn grondig onderzocht. Het wordt steeds duidelijker dat het ego een model op de wereld biedt om hier te kunnen overleven. De constante zoektocht naar geluk is volgens de wetenschap een evolutionaire drijfveer om continu op zoek te gaan positieve ervaringen. Het houdt ons lichtelijk ontevreden, waardoor we overleven.
Dit is waar spiritualiteit, ook vanuit wetenschappelijk perspectief, kan helpen. Het leren herkennen en proberen los te laten van die eindeloze tredmolen. Ik denk dat we hiermee dan uiteindelijk de stap naar de transrationele fase kunnen maken: vanuit de wetenschappelijke principes richting een wereldbeeld voorbij het ego.
Het doel van spiritualiteit
Waarom je bezig bent met spiritualiteit is natuurlijk heel erg persoonlijk, maar ik denk dat het vrijwel altijd te maken heeft met het worden van een beter persoon. Voor je omgeving, voor de wereld, voor in het hiernamaals of voor jezelf.
Voor mij is het vooral een zoektocht naar vastgeroeste (negatieve) overtuigingen over mezelf en hoe ik die kan herkennen en overkomen. Ik geloof dat als ik dat kan verbeteren, ik meer uit mijn leven kan halen, gelukkiger zal worden en naar anderen toe een beter persoon ben. Ik denk niet dat er een God of andere hogere kracht is, maar wel dat bewustzijn groter is dan ons ego.
Ik heb trouwens al wel eens eerder geschreven over mijn negatieve gedachten en hoe ik dat probeer te verminderen. Spiritualiteit is daarbij voor mij geen doel an sich, maar een middel om me verder op weg te helpen. Ik denk dat dat is wat Jan Geurtz bedoelt.
Het begin van mijn zoektocht
De eerste echte stap op mijn spirituele pad was het lezen van het boek Search Inside Yourself van Chade-Meng Tan. De titel verwijst naar het mindfulness-programma wat hij bij Google heeft geïmplementeerd. Het boek geeft een heel praktische en nuchtere uitleg over meditatie en mindfulness. Hij noemt meditatie wel een ‘work-out voor je geest’. Je hersenen zijn net als spieren: je moet ze trainen om ze sterker te maken.
Het was 2014 en ik was destijds behoorlijk gespannen door mijn werk. In de weekenden raakte ik soms bijna in paniek om weer te moeten gaan werken. Ik zat op het randje van overspannenheid en besloot dat ik het anders moest gaan doen. Ik begon met te verdiepen in mindfulness, iets wat ik steeds vaker voorbij zag komen als remedie tegen stress.
Na het lezen van dat boek besloot ik om dagelijks te gaan mediteren. Gewoon om eens te kijken wat het met me zou doen. Dit hielp me al heel erg om meer rust en helderheid in mijn hoofd te krijgen, zonder dat er iets zweverigs aan te pas kwam.
Overigens vind ik dit boek wel heel erg gericht op productiviteit en effectiever op het werk worden. Het is minder gericht op het leren kennen van de diepere lagen van ons bewustzijn, zoals Geurtz en Harris nastreven. Bovendien is de auteur in opspraak geraakt vanwege ongepast gedrag (onduidelijk wat precies). Dat is best ironisch omdat hij zo graag de wereld gelukkiger wilde maken. Ik zou het boek daarom .niet per se aanraden, maar wel meditatie uiteraard wel.
Zelf gebruik ik nu met veel plezier de app Waking Up van Sam Harris om te mediteren. Op basis van zijn visie op spiritualiteit, zoals omschreven in het gelijknamige boek, begeleidt hij meditaties en lessen. Heel verhelderend en diepgaand.
De omslag
In het begin mediteerde ik wat en begreep een beetje hoe het zat met het ego. Dat veranderde compleet toen ik in aanraking met ayahuasca kwam. Dit is eigenlijk het tegenovergestelde van alle nuchterheid, omdat je je volledig overgeeft aan een hallucinerend middel. Toch wilde ik dit heel graag proberen, om juist een totaal andere ervaring te hebben van bewustzijn. Ik had er van anderen in mijn omgeving over gehoord en was onder de indruk.
Van liederen tot wierook, alles wat ‘zweverig’ is kwam tijdens het ritueel voorbij. Toch bleef het doel voor mij om dichter bij mezelf te komen, alle rituelen daaromheen waren voor mij puur ondersteunend. Dat was absoluut het geval.
Wil je alles over mijn ayahuasca ritueel lezen, lees dan dit artikel.
Verdere verdieping
De ayahuasca ceremonie heeft mij veel inzichten gegeven over mijn zelfbeeld en hoe ik dat kan verbeteren. Ik voelde een sterke liefde en compassie voor mijzelf en iedereen om mij heen. Maar ook in de meta-zoektocht over wat spiritualiteit voor mij betekent, heeft ayahuasca mij geholpen. Ik weet inmiddels beter hoe ik naar spiritualiteit kijk en wat wel en niet bij mij past.
Zo heb ik zelf weinig behoefte aan dingen als tarotkaarten, auralezingen of andere New Age-achtige dingen en zoek ik meer naar een nuchtere vorm van spiritualiteit. Overigens, als jij dat wel prettig vindt, voel je helemaal vrij om het te doen en gebruiken. Het is niet goed of fout, iedereen heeft zijn eigen behoeftes. Ik ben het wel met Jan Geurtz eens dat het vooral een middel moet zijn om een hoger doel te behalen.
Na de ayahuasca ceremonie begon ik me te verdiepen in het ego en bewustzijn. Ik realiseerde me toen dat spiritualiteit helemaal niet zweverig hoeft te zijn, zoals ik eerst altijd dacht. Ik realiseerde me dat spiritualiteit geen doel is, maar een middel. Er bestaat bovendien geen ultieme verlichting of egoloosheid, maar het brengt je wel tot een beter begrip van je bewustzijn en ego. Of je daarnaast nog gelooft in een hogere kracht of niet maakt eigenlijk niet zoveel uit.
Hoe verder?
Mijn toepassing van spiritualiteit is niet heel vastomlijnd. Momenteel mediteer ik regelmatig, doe ik aan yoga (maar vooral omdat ik dat fysiek heel fijn vind), verdiep me in boeken over het bewustzijn en schrijf ik wekelijks in een dagboek over mijn beperkende overtuigingen en worstelingen. Door me actief bezig te houden met mijn gedachten en overtuigingen, word ik me bewuster van mijn ego, overtuigingen en gedragspatronen. Dat helpt mij om me minder te laten meeslepen door emoties en gedachtes. Ik voel me helderder en rustiger.
Ik heb absoluut geen definitieve antwoorden of oplossingen. Voor nu is spiritualiteit voor mij vooral een mooie ondersteuning op mijn persoonlijke groei. Zolang het maar niet zweverig is, dan ben ik ook wel een #spiritjunkie.
Wil je meer hierover lezen, dan raad ik je de boeken aan die ik in dit artikel noem:
- Waking Up van Sam Harris
- Verslaafd aan liefde van Jan Geurtz
- De egotunnel van Thomas Metzinger
Hoe kijk jij naar spiritualiteit? Wat zijn jouw ervaringen? Deel het in de comments hieronder.
Leuk om te lezen hoe je naar geestelijke zaken (ik moet voor mezelf spiritualiteit steeds vervangen door ‘bezig zijn met geestelijke zaken’ om het helder voor mezelf te houden) momenteel kijkt en hoe je erin verdiept.
Het artikel heeft me aan het denken gezet eigenlijk over wat spiritualiteit inhoudt als begrip. Ik zie mezelf niet als spiritueel, maar misschien ben ik het wel als het zo ontzettend breed is.
Bij bewust worden van je denken/gedrag denk ik als eerst aan de psychologie. Als je dingen wil veranderen is de eerste stap bewust te worden van hetgeen dat je wil veranderen. Bewust te worden van je gedrag (en hiermee aan de slag te gaan).
De omschrijving volgens de encyclopedie online is :
De oorspronkelijke betekenis van psychologie is leer van de ziel. Psyche is oud-Grieks voor adem of ziel en -˜logos-™ betekent leer. Vroeger werd psychologie daarom zielkunde genoemd. Tegenwoordig is psychologie een moderne wetenschap die het (individuele) menselijk denken en gedrag bestudeert.
Eigenlijk valt interesse in de psychologie dan onder de spiritualiteit, maar psychologie specificieert dan het gedrag van de geest. Ook zaken van de geest, maar zonder het te hebben over of er meer is dan je ziet of na het leven (ook geestelijke zaken)
Religie/geloof valt eronder omdat het richting geeft aan de geest en ook deels verteld wat het doel is van het leven of wat er geloofd wordt (god/goden/allah, geest wordt bijv. engel, leven van de geest na de dood, er is meer dan wat je kan zien)
Filosofie valt eronder omdat ook in dit vakgebied men heeft bezig gehouden met de zaken van de ziel/geest. Ben ik mijn lichaam? Of beziel ik mijn lichaam? Zit mijn denken in mijn ziel of in mijn hersenen? Heb ik een vrije wil?
En tarrotkaarten, horoscopen.. tja die zouden wat voorspellen en beschrijven over bepaalde personen.. ?
Ik ben vroeger wel bezig geweest met aura’s (ik wilde ze ook zien.. ging dan heel hard staren naar een plant in de hoop dat ik kleuren om de plant zag :p) en was verder altijd erg bang voor het kwade (had veel nachtmerries en angsten voor het donker en dat er iets kwaads aanwezig was). En ik verdiepte me in de ziel met boeken als van gary zukav.
Ik geloof wel dat alles een aura heeft en dat er mensen zijn die dit kunnen lezen. Ik geloof ook dat er kwade geesten zijn en dat je ze kunt uitnodigen met glaasje draaien en wanneer je onder invloed bent je ook kunnen beïnvloeden (agressie, lust e.d). Maar ik ben er niet mee(r) mee bezig. Denk dat je met dit alles niet hoeft bezig te zijn. Het gaat je verder niet helpen om met je beide benen op de grond te staan en je verder te ontwikkelen. Wat jan geurtz misschien de quasi-spiritualiteit noemt?
Ik zie mezelf echter wel als gelovig. Ik zie mezelf als een ziel die mijn lichaam bezielt (Aristoteles en Plato hadden soortgelijk idee) die na de dood opnieuw bezielt of als geest verder gaat. Ik zal verder niet specificeren wat ik geloof en hoe ik denk dat het in elkaar zit, want dat is moeilijk kort te vertellen merk ik en daar gaat het hier denk ik niet om.
In m’n geloof (christen) speelt werken aan jezelf een belangrijke rol, sterker nog de aarde is een leerschool. Het is niet 1 groot feest (je krijgt obstakels) en je leeft niet 1 keer (reïncarnatie). Er is geen verdoemenis, je krijgt steeds opnieuw kansen om het anders te doen (hoop), maar jij bent verantwoordelijk voor je ontwikkeling/vergeestelijking. Evolutie op aarde (naast de biologische variant) is je ontwikkelen van het stoffelijke handelen (impulsen) naar het geestelijke denken en doen(bewust). Van handelen uit impulsen naar bewust goed willen handelen. Het geloof speelt kortom een grote rol op hoe ik kijk naar de wereld.
Maar ook zonder dat je gelooft in meer dan wat je kan zien of na dit leven zijn dit zaken (bewustzijn, jezelf kennen) die vrij algemeen zijn als ik kijk naar de psychologie en filosofie.
Ik vind spiritualiteit wat dat betreft een begrip die ik moeilijk vind te begrijpen wat het nou zegt, het is ontzettend breed. Ik lees bij spiritualiteit alles wat met de geest te maken heeft, kan los staan van religie maar hoeft niet. Misschien omdat je niet kan zeggen ik ben filosoof/psycholoog (dan is het meteen een beroep) en wel ik ben spiritueel of spiritueel bezig. En dat je daarmee zegt dat je je bezig houdt met de geest, maar wat je erover denkt nog totaal niet duidelijk is tenzij je dat vraagt aan de desbetreffende persoon.
Spiritualiteit klinkt echter ook bijna als iets zoekends, een bezigheid. En dat je toch ook openstaat voor gebieden over zaken van de geest die niet wetenschappelijk zijn ? Het klinkt altijd wat zweverig, misschien juist omdat het zo breed kan zijn (heksen, tarrot, boedhisme, mediums, aura’s, engelen) en je niet vantevoren weet wat die persoon ermee bedoelt. Welke geesteszaken onderzocht worden :p
Spiritualiteit is inderaad heel breed, dat maakt het lastig te omschrijven ja… Iedere vorm van religie valt er in principe onder, want dat gaat altijd over geesteszaken (vaak een ‘hogere kracht’, in de vorm van een god of in de mens zelf). Daarom denk ik dat jij ook wel spiritueel bent, maar wellicht niet heel bewust. Je gelooft in ieder geval dat er meer is dan alleen het zichtbare leven op aarde.
De manier waarop ik bezig ben met spiritualiteit sluit inderdaad wel nauw aan bij de psychologie. Alleen ben ik daarbij nog wel zoekende of er een hogere kracht aanwezig is (in de mens of daarbuiten), groter dan ons eigen fysieke/zichtbare lichaam. Dat maakt het denk ik toch spiritueel in plaats van psychologisch. De psychologie houdt zich daar niet mee bezig.
Ik denk overigens dat filosofie er wel los van staat. Je kunt wel spirituele thema’s op filosofische wijze analyseren (‘wat is de zin van het leven’, ‘wie ben ik’) maar het blijft een losstaande discipline. Het is uiteindelijk het streven naar kennis en wijsheid over een bepaald onderwerp, en dat kan natuurlijk ook op hele andere vlakken, zoals sociale filosofie. Maar alsnog, het sluit nauw op elkaar aan. Daarom vind ik (en jij denk ik ook?) al die gebieden ook zo boeiend. 🙂
Ja boeiend zeker ^-^
Ik vind het een leuk artikel, het zet me weer aan het denken.. Één opmerking vind ik echt sterk van je Susan “Spiritualiteit is daarbij voor mij geen doel an sich, maar een middel om me verder op weg te helpen. “. Dit is volgens mij de enig juiste weg om met spiritualiteit om te gaan.
Dank je wel, Henk Jan. 🙂
Zo interessant! Ik ben zelf ook steeds meer met spiritualiteit bezig en ik kan me er uuuren in verdiepen!
Eindelijk iets gevonden waar ik mezelf mee kan identificeren mbt spiritualiteit. Ik vind zelf ook dat spiritualiteit te maken heeft met het dieperliggende bewustzijn en daarnaast ook een bepaalde liefde naar jezelf en anderen toe. Elke keer als ik spiritualiteit opzocht of videos keek etc kon ik me er niet helemaal mee verbinden. Ik ben zelf ook een nuchter persoon en ben in aanraking gekomen met spiritualiteit een paar maanden geleden. Het heeft mn leven echt enorm veranderd en dat allemaal doordat ik de ene na de andere inzicht opdeed en op deze manier mn visie op alles veranderde. De afgelopen tijd begin ik steeds meer te denken van hmm is het allemaal wel zo mooi en interessant als het lijkt, misschien is het allemaal niet voor mij. Maar dat kwam, omdat dat zweverige mij totaal niet ligt. Ik wil nog meer vertellen en doen, maar ik denk dat ik voor nu maar even de rest van je blog ga lezen 🙂